کارگاه آموزشی کارآموزان وکالت در تاریخ ۱/۸/۹۳ با سخنرانی جناب آقای دکتر مجتبی فرهمند ریاست محترم حوزه قضایی مهردشت (علویجه و دهق)، با موضوعات ۱- جرایم اطفال و نوجوانان ۲- مجازات های جایگزین حبس در قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲ تشکیل شد. اهم مباحث مطروحه به منظور دسترسی علاقمندان ارائه می شود:
تذکر: کلیه مواد مستند در این گزارش از قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲ می باشد.
سؤال ۱: الف - آیا با وجود ماده ۶۵ ق.م.ا، بند ۱ ماده ۳ قانون وصول نسخ شده است ؟ ب- آیا با وجود ماده ۶۶ ق.م.ا، بند ۲ ماده ۳ قانون وصول نسخ شده است؟
نکته اول: ماده ۶۴ ق.م .ا مجازات های جایگزین حبس را به ۵ دسته دوره مراقبت، خدمات عمومی رایگان، جزای نقدی، جزای نقدی روزانه و محرومیت از حقوق اجتماعی تقسیم نموده که البته همه این موارد تنها در رابطه با جرائم تعزیری قابل اعمال می باشند.
نکته دوم: با توجه به ماده ۶۴ ق.م.ا برای اعمال مجازاتهای جایگزین حبس، دو شرط وجود دارد: ۱ گذشت شاکی ۲ وجود جهات تخفیف؛ در نتیجه، مجازاتهای جایگزین حبس فقط در جرائم غیرقابل گذشت اعمال می شود چرا که در جرائم قابل گذشت با گذشت شاکی، قرار موقوفی تعقیب صادر می گردد.
پاسخ سؤال اول قسمت الف: در مجازاتهای جایگزین حبس حتماً باید دو شرط ذکر شده در ماده ۶۴ ق.م.ا موجود باشد؛ لکن، در قانون وصول برخی از درآمدهای دولت وجود این دو شرط را لازم ندانسته اما چنانچه جرمی عمدی باشد و گذشت شاکی و جهات دیگر تخفیف نیز موجود باشد و حداکثر مجازات آن جرم هم کمتر از ۹۱ روز باشد در چنین حالتی قانون مجازات اسلامی ناسخ قانون وصول برخی از در آمدهای دولت می باشد و باید به مجازاتهای جایگزین حبس حکم داد.
پاسخ سؤال اول قسمت ب: خیر چرا که اگر حداقل مجازات از ۹۱ روز بیشتر باشد از شمول قانون وصول خارج است ولی باز هم اگر شرایط ماده ۶۴ و ۶۶ ق.م.ا وجود داشته باشد و حداقل مجازات کمتر از ۹۱ روز و حداکثر شش ماه حبس باشد در این حالت قانون مجازات اسلامی قانون وصول را نسخ کرده است.
نکته : اگر دادگاه بخواهد از نهاد تعلیق اجرای مجازات استفاده نماید و همزمان طبق مواد ۶۴ به بعد ق.م.ا مجبور به استفاده از مجازاتهای جایگزین حبس باشد، نمی تواند از نهاد تعلیق استفاده نماید چرا که استفاده از مجازاتهای جایگزین حبس در مواردی اجباری ولی اعمال نهاد تعلیق، اختیاری است.
سؤال ۲: در کدام دسته از جرایم دادگاه مکلف به اعمال مجازاتهای جایگزین حبس می باشد؟
۱. جرائم عمدی که حداکثر مجازات قانونی آنها ۳ ماه حبس است.(ماده ۶۵ ق.م.ا)
۲. جرائم عمدی که حداکثر مجازات قانونی آنها نود و یک روز تا شش ماه حبس است.(صدر ماده ۶۶ ق.م.ا)
۳. جرائم غیر عمدی که حداکثر میزان حبس آنها کمتر از ۲ سال است.(ماده ۶۸ ق.م.ا) در نتیجه در کلیه جرائم غیر عمدی درجه ۶ تا ۸ بدون هیچ قیدی باید از مجازاتهای جایگزین حبس استفاده نمود.
۴. جرائمی که نوع یا میزان تعزیر آنها در قوانین مشخص نشده که البته در قانون جدید مصداق ندارد ولی ممکن است در قوانین خاص مصداق داشته باشد.(ماده ۶۹ ق.م.ا)
موارد اختیاری اعمال مجازاتهای جایگزین حبس :
۱. جرائم عمدی که حداکثر مجازات قانونی آنها بیش از ۶ ماه تا یکسال حبس است.(ماده ۶۷ ق.م.ا)
۲. در جرائم غیر عمدی که مجازات قانونی آنها بیش از دو سال حبس است.(قسمت اخیر ماده ۶۸ ق.م.ا)
موارد ممنوعیت اعمال مجازاتهای جایگزین حبس:
۱. جرائم عمدی که حداکثر میزان حبس آنها بیش از یکسال است. (مفهوم مخالف ماده ۶۷ ق.م.ا)
۲. جرائم عمدی که حداکثر مجازات قانونی آنها نود و یک روز تا شش ماه حبس است و جرائم عمدی که حداکثر مجازات قانوین آنها بیش از شش ماه تا یکسال حبس است در صورت وجود شرایط مندرج در قسمت اخیر ماده ۶۶ ق.م.ا (مواد ۶۶ و ۶۷ ق.م.ا)
۳. در رابطه با جرائم علیه امنیت داخلی یا خارجی کشور(ماده ۷۱ ق.م.ا)
۴. در مورد تعدد جرائم عمدی که مجازات قانونی حداقل یکی از آنها بیش از شش ماه حبس باشد.(ماده ۷۲ ق.م.ا)
نکته: در یک جرم عمدی دادگاه در مقام تخفیف می تواند به کمتر از ۳ ماه نیز حکم دهد چرا که ماده ۶۵ ق.م.ا می گوید: "اگر حداکثر مجازات قانونی ۳ ماه حبس باشد..." در نتیجه این ماده صرفاً در رابطه با مجازاتهای قانونی صحبت کرده است.
سؤال ۳: در قانون مجازات اسلامی در خصوص نحوه مجازات اطفال و نوجوانان دختر نسبت به اطفال و نوجوانان پسر چه تفاوتهایی پیش بینی شده است؟
تعریف کودک: طبق قانون حمایت از اطفال و نوجوانان مصوب ۱۳۸۲ و کنوانسیون حقوق کودک به تمام اطفال زیر ۱۸ سال اعم از دختر و پسر کودک گفته می شود.
تعریف طفل: به دختر یا پسری گفته می شود که به سن بلوغ نرسیده باشد.( دختر زیر ۹ سال قمری، پسر زیر ۱۵ سال قمری)
تعریف نوجوان: به تمام افراد بالغ کمتر از ۱۸ سال گفته می شود.(دختر ۹تا ۱۸ سال، پسر ۱۵ تا ۱۸ سال)
نکات ماده ۸۸ ق.م.ا:
۱. با توجه به تعاریف فوق این ماده شامل پسر طفل و دختر نوجوان می شود.
۲. برای تمامی افراد زیر ۹ سال در قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲، مجازات پیش بینی نشده است؛ چه دختر ، چه پسر و چه نوع جرم ارتکابی تعزیری باشد، چه حد و چه قصاص.
۳. دختر نابالغ هیچگاه مجازات نمی شود؛ چه حدی و چه تعزیری ولی پسر نابالغ اگر بین ۹ تا ۱۵ سال باشد و مرتکب جرم گردد مشمول ماده ۸۸ شده و مجازات می شود.
۴. تبصره ۲ این ماده فقط شامل پسر نابالغ می شود چرا که ما دختر نابالغی که بین سنین ۱۲ تا ۱۵ سال باشد نداریم؛ درنتیجه، اگر دختر مرتکب جرم حدی شود مجازات نمی شود.
۵. لفظ "در غیر این صورت" در تبصره ۲ این ماده به سن مذکور در این ماده بر می گردد؛ درنتیجه، اگر نابالغ باشد ولی زیر ۱۲ سال، یکی از اقدامات مقرر در بندهای الف تا پ در مورد او اعمال می شود.
نکته ماده ۸۹ ق.م.ا: در این ماده قید شده است که" ۱۸ سال تمام شمسی" در نتیجه تا زمانی که ۱۲ ماه از زمان ورود به ۱۸ سالگی نوجوان نگذشته باشد، همچنان مشمول این ماده می شود. برای مثال اگر کسی ۱۸ سال و سه ماهش بود و مرتکب جرم تعزیری شد، مشمول ماده ۸۹ هست.
سؤال ۴: آیا آزادی مشروط در خصوص نگهداری در کانون اصلاح و تربیت قابل اعمال است یا خیر؟ رجوع شود به ماده ۹۰ قانون مجازات اسلامی
سؤال ۵: در قانون مجازات اسلامی چه امتیازاتی برای جرایم ارتکابی از سوی اطفال و نوجوانان پیش بینی شده است؟
۱. اجازه تخفیف مجازات اطفال و نوجوانان تا نصف حداقل مجازات مقرر قانونی.(ماده ۹۳ ق.م.ا)
۲. امکان تعلیق اجرای مجازات و تعویق صدور حکم در تمام جرائم تعزیری ارتکابی توسط نوجوانان.(ماده ۹۴ ق.م.ا)
۳. ماده ۹۵ ق.م.ا
