کانون وکلای دادگستری اصفهان - قواعد مربوط به تعدد جرم در قانون جدید مجازات اسلامی

قواعد مربوط به تعدد جرم در قانون جدید مجازات اسلامی

روزنامه حمایت/گروه قضایی - مهدیه سیدمیرزایی: تعدد جرم به ارتكاب جرایم متعدد گفته می‌شود بدون آنكه متهم براي جرایم پيشين خود به محكوميت كيفري قطعي رسيده باشد. ممکن است این جرايم متعدد در فاصله‌هاي زمانی كوتاهي اتفاق افتاده باشند، متهم متواري باشد يا جرايم او به دلايل گوناگون كشف نشده باشند. به منظور بررسی قواعد مربوط به تعدد جرم در قانون مجازات اسلامی جدید و انواع آن همچنین مواد قانونی مرتبط با این موضوع با دکتر علی نجفی توانا، عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی و وکیل دادگستری گفت‌وگو کرده‌ایم که می‌خوانید.

نجفی توانا با بیان اینکه تعدد جرم به معنای ارتکاب اعمال مجرمانه مختلف است که در قانون، عنوان جزایی خاص و مجازات مستقل دارد، اظهار کرد: تعدد در حالت‌های مختلف قابل تصور است. از لحاظ عملی ممکن است شخصی در ارتکاب یک جرم به دفعات مختلف مرتکب تعدد جرم شود، به طور مثال ده‌ها بار سرقت کند و یک بار دستگیر شود یا در طول زمان جرایم مختلف و متفاوتی را مرتکب شود.این عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی با بیان اینکه در حالت دیگر شخصی ممکن است با یک فعل، جرایم مختلفی را مرتکب شود، ادامه داد: افرادی که با افعال مختلف جرایم متفاوتی را انجام می‌دهند، مرتکب تعدد مادی می‌شوند؛ در حالی که اگر افراد با یک فعل، مرتکب چند جرم شوند، به آن تعدد معنوی اطلاق می‌شود. به طور مثال فردی با توهین به شخص دیگر، مرتکب دو جرم توهین ساده و قذف (نسبت دادن زنا یا لواط) یا شخصی با تجاوز به عنف مرتکب تجاوز و قذف می‌شود.وی اضافه کرد: در بیشتر کشورها و از جمله کشور ما، اگر شخصی با فعل واحد مرتکب جرایم متعدد شود، به طور معمول مجازات اشد برای او تعیین می‌شود، یعنی مجازات جرمی که شدیدتر باشد اما اگر شخصی اعمال مجرمانه متفاوت را به صورت مادی مرتکب شود، دو حالت قابل تصور است، اگر این اعمال مجرمانه از یک نوع مثلا همه سرقت باشند، یک مجازات تعیین و از علل مشدده تلقی می‌شود اما اگر اعمال ارتکابی متعدد باشد، برای هر عنوان جزایی یک مجازات تعیین می‌شود و در نهایت جمع این مجازات‌ها نسبت به شخص قابل اعمال است.

تعدد جرم در حدود، قصاص و دیات
این وکیل پایه یک دادگستری گفت: البته این موضوع درباره حدود، قصاص و دیات حالت متفاوتی دارد و به طور معمول اگر کسی چند بار مرتکب قتل عمد شود، به چند بار مجازات قصاص محکوم می‌شود.
وی در ادامه عنوان کرد: درباره ارتکاب جرایم مستوجب حدود و دیات نیز به همین ترتیب عمل می‌شود، یعنی به جای اعمال مجازات اشد، حتی اگر اعمال مجرمانه یک نوع باشد ولی قربانی آن متعدد باشد، برای هر جرم یک مجازات مستقل تعیین می‌شود. به طور مثال اگر شخصی ۴ نفر را به قتل برساند، مستوجب ۴ بار مجازات قصاص است که اولیای دم می‌توانند نسبت به تقاضای اجرای آن اقدام کنند.
نجفی توانا اظهار کرد: در قانون جدید مجازات اسلامی ، تغییرهایی ایجاد‌شده که نشان‌دهنده دقت بیشتر قانونگذار و عینیت‌گرایی ملموس است. در تبصره یک ماده ۱۳۲ این قانون آمده است: چنانچه مرتکب به اعدام و حبس یا اعدام و تبعید محکوم شود، تنها اعدام اجرا خواهد شد. به این معنا که با وصف ارتکاب چند جرم، شخص فقط به یک مجازات محکوم می‌شود یا در جرایمی از قبیل لواط و زنا، اگر چند مجازات تعیین شود، مجازات اشد اعمال می‌شود.
وی ادامه داد: بر اساس تبصره ۲ و ۳ ماده ۱۳۲ قانون مجازات اسلامی جدید، چنانچه دو یا چند جرم حدی در راستای هم و در یک واقعه باشند، فقط مجازات اشد اجرا می‌شود همچنین اگر مرد و زنی چند بار با یکدیگر مرتکب زنا شوند، چنانچه مجازات اعدام و جلد یا رجم و جلد ثابت باشد، فقط اعدام یا رجم حسب مورد اجرا می‌شود.
این عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی بیان کرد: همچنین بر اساس تبصره ۴ ماده ۱۳۲ اگر شخص به دو یا چند نفر توهینی کند که مستوجب قذف باشد، به همان میزان چند بار، یک مجازات نسبت به او اجرا می‌شود.

ابتکار قانونگذار درباره جرایم تعزیری ماده ۱۳۴
وی عنوان کرد: ابتکار قانونگذار درباره جرایم تعزیری در ماده ۱۳۴ بخشی از اصول مندرج در مواد ۴۶ و ۴۷ قانون سابق را تغییر داده است. به طور مثال در این ماده مقنن مقرر کرده است که در جرایم موجب تعزیر، هرگاه جرایم ارتكابي بيش از سه جرم نباشد، دادگاه براي هر يك از آن جرایم حداكثر مجازات مقرر را حكم مي‌كند یعنی ۳ جرم با ۳ مجازات اشد اما اگر جرایم ارتكابي بيش از سه جرم باشد، مجازات هر يك را بيش از حداكثر مجازات مقرر قانوني، مشروط به اینکه از حداكثر به اضافه نصف آن تجاوز نكند، تعيين مي‌کند.
نجفی توانا گفت: در هريك از موارد فوق فقط مجازات اشد قابل اجراست و اگر مجازات اشد به يكي ازعلل قانوني تقليل يابد يا تبديل يا غيرقابل اجرا شود، مجازات اشد بعدي اجرا می‌شود همچنین تبصره دوم این ماده پیش‌بینی کرده است در صورتي كه مجموع جرایم ارتكابي در قانون عنوان مجرمانه خاصي داشته باشد، برای مثال فرد قفل در گاوصندوق را بشکند و سرقت کند یا با اخذ عنوان، مرتکب کلاهبرداری شود، شخص فقط به عنوان سرقت و کلاهبرداری قابل تعقیب است و مقررات تعدد جرم اعمال نمي‌شود.
این وکیل پایه یک دادگستری افزود: نظر به اینکه در قانون مجازات اسلامی جدید، مجازات‌های تعزیری طبق ماده ۱۹ به ۸ درجه تقسیم‌بندی شده است، قانونگذار در تبصره ۴ ماده ۱۳۴ ابتکار جدیدی به کار برده است.
طبق این تبصره مقررات مربوط به تعدد جرم در مورد جرایم تعزيري درجه‌هاي هفت و هشت یعنی جرایم سبکتر و کوچکتر اجرا نمي‌شود و اين مجازات‌ها با هم و نيز با مجازات‌هاي تعزيري درجه يك تا شش جمع مي‌شود.وی ادامه داد: ممکن است در حالتی با مجرمی مواجه شویم که مرتکب جرایم حدی یا مستوجب قصاص و نیز مجازات مستوجب تعزیر شده باشد، در این خصوص قانونگذار تکلیف می‌کند که ابتدا مجازات‌ها برای هر جرمی تعیین و سپس با هم جمع شوند البته در زمان اجرا ابتدا حد یا قصاص اجرا می‌شود.

ایجاد ارعاب با هدف پیشگیری، فلسفه تعدد جرم
نجفی توانا گفت: طبق تبصره ماده ۱۳۵ در صورتی که جرم حدی از جنس جرم تعزیری باشد، مانند سرقت حدی و سرقت غیرحدی یا زنا و روابط نامشروع کمتر از زنا، با اینکه هر یک از این جرایم مجازات خاص خود را دارند، مرتکب فقط به مجازات حدی محکوم و مجازات تعزیری ساقط می‌شود، مگر آنکه جرم قذف باشد که شخص به مجازات توهین و نیز به مجازات قذف محکوم می‌شود. وی خاطرنشان کرد: فلسفه وجودی قواعد مربوط به تعدد جرم، به نوعی ایجاد ارعاب با هدف پیشگیری از وقوع جرم و با انگیزه بازدارندگی است. این قاعده در قوانین جزایی بیشتر کشورهای جهان پیش‌بینی شده است. البته با وجود آنکه فلسفه وجودی تعدد جرم، اعمال مجازات است اما در صورت فراهم بودن شرایط، قانونگذار طبق تبصره ۳ ماده ۱۳۴ امکان تخفیف در این مجازات‌ها را نیز پیش‌بینی کرده است.