روزنامه قانون/ قانون برنامه پنجم توسعه کشور و « توسعه سامانه یکپارچه ثبت اسناد و املاک»، که به موجب آن سازمان ثبت اسناد و املاک کشور مکلف شد – تا پایان سال دوم برنامه مذکور– تمامی مراحل نقل‌وانتقال ثبت اسناد رسمی و املاک را به‌صورت الکترونیکی، عملیاتی كند. از این رهگذر برای فراهم كردن حوزه‌های زیرساختی الکترونیکی کردن ارائه خدمات ثبتی، در سال‌های اخیر سازمان ثبت اسناد و املاک کشور در قالب برنامه‌ریزی‌های فراوان و کارشناسی حوزه‌های اجرایی لازم، گام‌های بلندی به‌سوی اهداف برنامه پیمود که از آن جمله است : «توجه ویژه به عملیاتی کردن حوزه کاداستر»، « صدور اسناد مالکیت تک‌برگی ویژه املاک»، «صدور و توسعه امضای الکترونیک»، «راه‌اندازی سامانه الکترونیکی استعلام ثبت و ارسال الکترونیکی خلاصه معاملات املاک، در دفاتر اسناد رسمی و ادارات ثبت» و «حذف اوراق بهادار تنظیم سند، از ابتدای سال جاری».و نهایتا آنچه از نیمه دوم شهریور بنا بر تاکید سازمان ثبت اسناد و املاک در دفاتر اسناد رسمی و ادارات ثبت ، عملیاتی می‌شود ، «ثبت آنی معاملات »، است. که بدون تردید مهم‌ترین تحول نظام ثبتی تاکنون و نقطه عطف کردار گذار از ثبت سنتی به ثبت نوین ، محسوب می شود.
«ثبت آنی معاملات»، ضمن الکترونیکی‌کردن تمامی مراحل تنظیم و ثبت نقل‌و‌انتقال اسناد رسمی، این امکان را برای دفاتر اسناد رسمی به عنوان بازوی اجرائی سازمان ثبت - فراهم کرده تا در فرآیند برخط ( آنلاین ) تنظیم معاملات شهروندان، به پایگاه اطلاعات مورد نیاز در مورد اشخاص حقیقی و حقوقی جهت کنترل مستندات و تطبیق مدارک هویتی، دسترسی داشته و از مواردی چون ممنوعیت معامله اشخاص، محجوریت، ورشکستگی و ... اطلاع حاصل کنند. و این ویژگی سامانه ثبت آنی، دفاتر اسناد رسمی را از خدمات پرهزینه شرکت‌های پشتیبان به‌طور قابل ملاحظه‌ای بی‌نیاز می‌سازد. و همچنین «ثبت آنی معاملات» فوایدی مانند کاهش هزینه‌های درون سازمانی، تسریع در معاملات شهروندان ضمن افزایش امنیت اسناد رسمی، کاهش تردد و کاهش بستر ارتکاب جرائم و تخلفات رایج حوزه اسناد و املاک مانند کلاهبرداری و جعل درپی خواهدداشت. و در بلندمدت، این خود موجب پیشگیری از بسیاری دعاوی حوزه ثبتی و تطهیر پرونده‌های ناشی از آن در محاکم قضایی، خواهد بود. برای شهروندان نیز همواره این امکان وجود دارد که از طریق سامانه سازمان ثبت اسناد و املاک کشور، اصالت و صحت اسناد رسمی در معاملات خود را، بررسی كنند.
به نظر اینجانب موفقیت کامل و حداکثری «ثبت آنی معاملات »، در گرو شفاف‌سازی هر چه بیشتر تصمیمات سازمان متولی این امر و افزایش آگاهی عمومی است. و مواردی را در این خصوص لازم به ذکر می‌دانم، اولا، دفاتر اسناد رسمی به عنوان عامل اصلی و بازوی اجرائی سازمان ثبت در عملیاتی كردن «ثبت آنی معاملات»، و در مواجهه با شهروندان هستند. و از این حیث نقشی بسیار مهم و بی‌بدیل ایفا می‌كنند. لذا شایسته است سازمان مذکور فقط به ایجاد تکالیف متعدد برای دفاتر اسناد رسمی، اکتفا نكنند (برخی از این تکالیف به‌راستی مصداق تکلیف بما لایطاق است) و بیش از پیش بالحاظ زیرساخت‌های موجود در دفاتر اسناد رسمی و ملزومات آن، و با درنظر داشتن شرایط و مشکلات این قشر فرهیخته در ارائه خدمات، ضمن تعاملی منصفانه با دفاتر اسناد رسمی و به دور از هرگونه سیاست‌زدگی، زمینه ارائه خدمات ممتاز و موفقیت «ثبت آنی معاملات» را فراهم آورد. ثانیا، «ثبت آنی معاملات» چنانچه از نامش پیداست بدون خدمات مداوم شبکه اینترنت پرسرعت، معنای خود را از دست می‌دهد و موجب زحمت مضاعف شهروندان و عاملان طرح است و این، خود نقض غرض است. لذا همان‌گونه که ریاست سازمان ثبت‌اسناد و املاک بیان داشته‌اند باید رفع مشکلات کندی اینترنت و قطع مداوم آن، در همکاری با مراجع مربوط هر چه سریع‌تر به نتیجه برسد. ثالثاً، حوزه ثبت و تغییرات کاربردی آن، و همچنین اهمیت اسنادرسمي، هنوز نزد جامعه حتی نزد بخش قابل توجهی از فارغ‌التحصیلان و فعالان حقوقی ناآشنا و مغفول مانده‌است !
لذا تخصیص جایگاه شایسته به این رشته در دانشکده‌های حقوق و نیز در حوزه اطلاع رسانی رسانه ملی و مطبوعات و نهاد‌های مسئول و افزایش اطلاعات شهروندان در خصوص ثبت اسناد و املاک می تواند نظام ثبتی نوین را هر چه بهتر و سریع‌تر به مقصد برساند.

*یوسف خمسه کارشناس حقوق ثبتی

کانون وکلای دادگستری اصفهان