نایب رئیس کمیسیون حقوق بشر کانون:
افزایش جمعیت فشار بر منابع آبی را تشدید می کند
به گزارش روابط عمومی کانون وکلای دادگستری استان اصفهان، پنجشنبه گذشته همایش چالش آب در ایران با موضوع بررسی دلایل بروز بحران آب به همت کمیسیون حقوق بشر این کانون در محل سالن اجتماعات کانون وکلای دادگستری اصفهان برگزار شد.
در این نشست دکتر فرزاد حسینی فولادی، نایب رئیس کمیسیون حقوق بشر کانون وکلای دادگستری استان اصفهان، به بررسی دلایل بروز بحران آب در ایران پرداخت. او بروز بحران آب در ایران را تحت تاثیر عوامل مختلف از جمله تغییرات اقلیمی در ایران دانست و گفت: وقوع تغییرات آب و هوا در ایران و جهان غیر قابل انکار است اما این پدیده منشاء طبیعی ندارد بلکه در اثر اقدامات و فعالیت های نوع بشر به وقوع پیوسته است. محققان عامل وقوع تغییرات اقلیمی را افزایش حجم گاز های گلخانه ای در جو زمین می دانند. حدود ۶۰ درصد حجم گازهای گلخانه ای را گاز دی اکسید کربن تشکیل می دهد که از طریق مصرف سوخت های فسیلی یعنی نفت و گاز و مشتقات آن ها بوجود می آید.
حسینی فولادی افزود: ایران با تولید ۵۵۲ میلیون متر مکعب گاز دی اکسید کربن در سال ۲۰۱۵، رتبه هشتم را در بین کشور های تولید کننده دی اکسید کربن بدست آورده است که هیچ سنخیتی با رتبه این کشور از لحاظ جمعیت و تولید نا خالص ملی ندارد و در حالی که دیگر کشور هایی که تولید دی اکسید کربن بیشتر از ایران داشته اند از سال ۱۹۹۲ به این سو شروع به کاهش تولید این گاز کرده اند، ایران از سال ۱۹۹۲ تا سال ۲۰۱۵ تولید دی اکسید کربن خود را به بیش از سه برابر افزایش داده است.
او همچنین تاکید کرد: تولید بی رویه گازهای گلخانه ای مخصوصا دی اکسید کربن در ایران موجب گرمایش،کاهش بارندگی، تغییر نوع بارش، وقوع سیلاب های بزرگ و طوفان های شن و ماسه در این کشور شده است اما با این وجود نمی توان کاهش بارندگی در اثر تغییرات اقلیمی را دلیل اصلی بحران آب در ایران دانست زیرا بر اساس آمار، میانگین بارش سالانه در کشور ایران از سال ۱۳۸۰ به این سو به ۲۲۸ میلیمتر رسیده است که نسبت به میانگین بارش سالانه دراز مدت این کشور تنها ۱۴ میلیمتر یعنی حدود ۶ درصد کاهش داشته است که این مقدار یقیناً قادر به ایجاد چنین بحرانی نمی باشد.
نایب رئیس کمیسیون حقوق بشر کانون در ادامه افزود: جمعیت ایران در صد سال گذشته با شتابی سریع، بیش از ده برابر شده که این امر فشار بر منابع آبی را به شدت افزایش داده است. در حالی که میزان سرانه آب تجدید شونده در ایران در سال ۱۳۰۰ معادل ۱۳ هزار متر مکعب بوده ، در سال ۱۹۹۳ این مقدار به ۱۴۰۰ متر مکعب کاهش یافته است و پیش بینی می شود که در سال ۱۴۱۰ به ۸۰۰ متر مکعب برسد. این در حالی است که بر اساس شاخص تنش آب که توسط فالکن مارک عنوان شده است، کشورهایی که دارای سرانه آب تجدید پذیر کمتر از ۱۷۰۰ متر مکعب باشند دچار کمبود آب خواهند شد .
حسینی فولادی تصریح کرد: از سوی دیگر هر انسان از بدو تولد تا هنگام مرگ علاوه بر مقدار آبی که برای آشامیدن و مصارف شخصی استفاده می کند روزانه مقادیر زیادی آب نیز در قالب آب مجازی به مصرف
می رساند. آب مجازی، مقدار آبی است که برای تولید هر محصول مصرف می شود و مقدار آن بر حسب محصول متفاوت است، به طور مثال برای تولید یک کیلوگرم گوشت گوساله بیش از ۱۵ هزار لیتر آب، برای تولید یک جفت کفش چرمی حدود ۸ هزار لیتر و برای تولید یک کیلوگرم برنج ۲۵۰۰ لیتر آب مصرف می شود. با احتساب مقدار آبی که برای تولید محصولات مورد نیاز یک انسان مصرف می شود می توان دریافت که افزایش جمعیت بیش از ظرفیت منابع آب، چه فشاری بر این منابع وارد می کند.
او در ادامه مصرف زیاد آب در بخش کشاورزی ایران را معضل بزرگ برای کشور عنوان کرد و گفت: درجهان به طور متوسط حدود ۸۰ درصد اراضی کشاورزی به کشت دیم اختصاص دارند در حالی که در ایران کشت دیم در حدود ۳۶ درصد از اراضی کشاورزی را به خود اختصاص داده که این به معنی فشار بر منابع آب سطحی و زیر زمینی برای تامین آب مورد نیاز در کشت آبی است علاوه بر این، اراضی کشاورزی ایران که به کشت آبی اختصاص دارد که در ۵۰ سال گذشته به بیش از دو برابر افزایش یافته که این به معنی افزایش دو چندان فشار بر منابع آب ایران است. حسینی فولادی ادامه داد: در ایران راندمان آب یعنی نسبت آب مورد نیاز کشاورزی به آب انتقال یافته به اراضی کشاورزی بسیار پایین است به گونه ای که متوسط جهانی راندمان آب در بخش کشاورزی ۵۰ درصد و در کشورهای توسعه یافته ۶۵ درصد است اما در ایران راندمان آب تنها ۳۰ درصد است که این به معنی اتلاف مقادیر زیادی آب در بخش کشاورزی ایران است. همینطور بهره وری آب به معنی مقدار محصول تولید شده در ازای یک متر مکعب آب مصرفی نیز در ایران بسیار پایین است. در حالی که در کشورهای پیشرفته این مقدار ۳ کیلوگرم و متوسط جهانی ۵/۲ کیلو گرم است در ایران بهره وری آب تنها ۷۵۰ گرم تخمین زده می شود. به این ترتیب در ایران برای تولید محصولات کشاورزی مقادیر بسیار بیشتری آب نسبت به کشورهای دیگر مصرف می شود که موجب فشار بیش از اندازه به منابع آب می باشد
او در ادامه مشکل سدسازی های بی رویه را یکی دیگر از معضلات کشور عنوان کرد و گفت: هر چند سد سازی در اقلیم های خشک و نیمه خشک مانند ایران دارای مزایای اقتصادی و اجتماعی فراوان است اما در مقابل، احداث بی رویه آنها بر روی رودخانه ها یکی از عوامل ورود آسیب ونابودی منابع آب و اکوسیستم های طبیعی کشورها است. او افزود: ساخت سد در مسیر رودخانه ها دارای تاثیرات منفی فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی بر رودخانه ها می باشد همچنین، دریاچه‌های پشت سدها به عنوان رقیب جدی برای منابع آبی زیرزمینی ، تالاب‌ها و دریاچه های پایین دست رودخانه‌ها شناخته می‌شوند و علاوه بر این که از تغذیه منابع آب زیرزمینی پایین‌دست جلوگیری به‌عمل می آوردند ، بر تعداد منابع آب سطحی کشورنیز می افزایند. منابع آب سطحی بر خلاف منابع آب زیرزمینی که آب را در یک منطقه ذخیره می‌کنند ، بیشتر آب را به صورت تبخیر هدر می‌دهند به طوری که متأسفانه در حال حاضر حدود ۵ میلیارد متر مکعب آب تجدید پذیر کشور ایران در پشت سدها تبخیر می‌شوند. در حال حاضر در ایران ۶۴۷ سد به طور کامل احداث شده است، ۱۴۶ سد در دست ساخت می‌باشد و احداث ۵۳۷ سد در دستور کار قرار دارد. وجود این تعداد سد در ایران از عوامل نابودی منابع آب کشور ایران است.
توسعه ناپایدار در ایران یکی دیگر از مسائلی بود که نایب رئیس کمیسیون حقوق بشر به آن اشاره و تاکید کرد: هرچند امروز نیز همچون گذشته همه کشورها در پی توسعه می‌باشند اما در حال حاضر توسعه به هر قیمتی مطلوب نمی باشد بلکه توسعه ای خواستنی است که پایدار باشد. او ادامه داد: در تعریف توسعه پایدار گفته
می شود که توسعه‌ای که نیازهای زمان حال را برآورده سازد بدون آنکه توانایی نسل‌های آینده را در برآوردن نیازهایشان به خطر اندازد، توسعه پایدار است. به عبارتی توسعه پایدار توسعه ای است که با محیط زیست و اجراء آن از جمله منابع آبی سازگار باشد و به آنها آسیبی وارد نکند. حسینی فولادی تصریح کرد: در ایران در چند دهه اخیر از روشی برای توسعه استفاده شده که به محیط زیست و اجزاء آن به خصوص منابع آب، آسیب های جدی وارد کرده است که به‌هیچ‌وجه با معیارهای توسعه پایدار همخوانی ندارد ازجمله می‌توان به استقرار صنایعی که دارای نیاز آبی زیاد هستند در مناطق خشک و نیمه خشک، پروژه های انتقال آب بدون توجه به آثار منفی آنها ، جاده سازی های نسنجیده در محیط‌های آبی و تالابی ، احداث سدهای بسیار زیاد ، توسعه بدون تناسب اراضی کشاورزی ، زهکشی تالاب‌ها جهت اجرای پروژه‌های حفاری نفتی در آنها و ورود انواع آلاینده‌های بیولوژیکی، شیمیایی و فیزیکی مزارع کشاورزی، شهرها و صنایع به منابع آبی زیرزمینی و سطحی اشاره کرد.
او در ادامه گفت: سازمان ملل متحد در گزارش سال ۲۰۰۶ خویش ، مشکل بحران آب را ناشی از کمبود آب ندانسته بلکه آن را زاییده " مدیریت نادرست، فساد، نبود نهادهای مناسب، سستی بروکراسی و کمبود سرمایه‌گذاری هم در ظرفیت انسانی و هم در زیرساخت‌های فیزیکی " می‌داند. در ایران ، بنا بر قوانین و مقررات متعدد، حفظ و حراست از منابع آبی چه زیر زمینی و چه سطحی و صدور اجازه و نظارت بر نحوه و میزان بهره‌برداری ، کاملاً در اختیار دولت قرار دارد و از وظایف دولت محسوب می‌گردد اما مقایسه نحوه مدیریت منابع آب در ایران با استانداردهای جهانی گویای این مطلب است که مدیریت منابع و ذخایر آبی ایران که کالایی استراتژیک نیز محسوب می‌گردد، بسیار ضعیف است. چنانچه برنامه محیط زیست سازمان ملل متحد ، در گزارش سال ۲۰۱۵خود، رتبه ایران را در مدیریت منابع آب در میان ۱۳۳ کشور مورد بررسی ۱۳۲ اعلام کرد.
او افزود: به عبارتی تنها یک کشور از لحاظ مدیریت منابع آب در بین کشورهای مورد بررسی وضعیتی نامناسب تر از ایران داشته است. این رتبه بندی که بر اساس شاخص‌هایی چون تأمین حقابه تالاب‌ها، میزان مصرف آب تجدید شونده و برداشت از ذخیره استاتیک چاه‌های زیرزمینی صورت می‌گیرد ، بیانگر سوءمدیریت چشمگیر منابع آبی در ایران در مقایسه با دیگر کشورهای جهان می‌باشد.
